Λόγιος

Ο Σωκράτης Βαμβάκος του Κωνσταντίνου γεννήθηκε το 1891 στον Άγιο Λαυρέντιο, σύμφωνα με το μητρώο αρρένων της κοινότητας.

Το Πήλιο έχει αναδείξει πολλές προσωπικότητες που διέπρεψαν στο χώρο του πνεύματος και του πολιτισμού και που το έργο τους σηματοδότησε μίαν εποχή, τότε που η πολιτιστική διεργασία βρισκόταν στα αζήτητα και καλλιεργούσαν μόνο από την αφιλοκερδή προσφορά ανθρώπων με ιδανικά και φιλογενείς φιλοδοξίες, αποστασιοποιημένοι από υλικές ανταποδόσεις και χωρίς την ελπίδα της αμοιβής. Άνθρωποι που εργάστηκαν πέραν από την επαγγελματική τους ιδιότητα, ολόκληρο τον υπόλοιπο χρόνο τους για την προσφορά υπηρεσιών σε Συλλόγους και φορείς, που απέβλεπαν στην εξύψωση και διεύρυνση του πολιτιστικού και πνευματικού επιπέδου του λαού. Μορφές αξεπέραστες από το χρόνο που ωστόσο η λησμόνηση των επίγονων της υλιστικής της εποχής μας είναι εμφανής. 

Ένας από τους ανθρώπους αυτούς του Πηλίου υπήρξε ο Αγιολαυρεντίτης στην καταγωγή Σωκράτης Βαμβάκος, που χρημάτισε, επί σαράντα τέσσερα ολόκληρα χρονιά, Γενικός Γραμματέας της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας των Θεσσαλών στην Αθήνα, του πρώτου και σοβαρότερου πολιτικού φορέα των θεσσαλών στην Αθηνά.

Ο Βαμβάκος υπήρξε ο κύριος μοχλός της πολυσχιδούς και πολυεπίπεδης δράσης της Εταιρίας στην έρευνα της αρχαιολογίας, ιστορίας και λαογραφίας στο θεσσαλικό χώρο. Ακάματος εργάτης που αφιέρωσε τη ζωή του ολόκληρη στην προώθηση των σκοπών της Εταιρίας, Γενικός Γραμματέας από την Ίδρυση της Ι.Λ.Ε.Θ. ως το 1972 που επήλθε ο θάνατος του.

Η ίδρυση της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρίας των Θεσσαλών αποφασίστηκε στην Αθήνα το 1928. Πρωτοπόροι, επικεφαλής του εγχειρήματος και ιδρυτές έξι φωτισμένες μορφές από την Θεσσαλία οι Αλέξανδρος Κασσαβέτης, Μιλτιάδης Δάλλας, Γεώργιος Φιλάρετος, Δημ. Καπετανάκης, Δημ Τσοποτός και Σωκράτης Βαμβάκος. Ψυχή της Εταιρίας και Γενικός Γραμματέας της ο Σωκράτης Βαμβάκος.

Ο θεσσαλικός χώρος την εποχή εκείνη ηταν παρθένος από την άποψη της ιστορική και λαογραφικής έρευνας. Προς την ανάδειξη των πτυχών αυτών στράφηκε το ενδιαφέρον του Βαμβάκου και των συνεργατών του. Το 1930 κυκλοφόρησε με δική του επιμέλεια ο πρώτος τόμος της σπουδαίας περιοδικής έκδοσης της Ι.Λ.Ε.Θ. με τίτλο «Θεσσαλικά Χρονικά». Ο τόμος περιείχε πλούσιο και ανέκδοτο υλικό, επιστημονικά επεξεργασμένο, γύρω από την θεσσαλική ιστορία. Το γεγονός υπήρξε σημαντικό για την εποχή και η Ακαδημία Αθηνών, εκτιμώντας το, βράβευσε αμέσως το έργο. Σε κείνο τον τόμο καθώς και στους άλλους που ακολούθησαν, συνεργάστηκαν οι εγκυρότεροι ερευνητές του καιρού τους. Τ «Θεσσαλικά Χρονικά» αποτελούσαν για πολλές δεκαετίες το μοναδικό βήμα καταχώρισης μελετών γύρω από το θεσσαλικό χώρο. Οι δέκα πρώτοι τόμοι είναι σήμερα δυσεύρετοι και το πλούσιο υλικό που περιέχουν, το περισσότερο ανέκδοτο, αποτελεί αναντικατάστατη πηγή της επιστημονικής έρευνας. Όλοι οι τόμοι φέρουν τη σφραγίδα της συντακτικής και εκδοτικής επιμέλειας του Σωκράτη Βαμβάκου, όπως και η έκδοση των πολυποίκιλων διαλέξεων που διοργάνωνε κατά καιρούς η Ι.Λ.Ε.Θ.

Σημαντικά ακόμη επιτεύγματα του Σωκράτη Βαμβάκου αποτελούν οι δύο έκτακτες μνημειώδεις και ογκώδεις Εκδόσεις των «Θεσσαλικών Χρονικών» επ’ευκαιρία των 50 και των 80 χρόνων του γεγονότος της Αλελευθέρωσης της Θεσσαλίας. Η πρώτη κυκλοφόρησε το 1934 και η δεύτερη το 1965, μ ‘ένα πλούσιο και ανέκδοτο υλικό που αναφερόταν στη θεσσαλική Ιστορία και Λαογραφία. Στην έκδοση του 1965, καθοριστική ήταν και η συμβολή του αξέχαστου φιλόλογου και ερευνητή Βαγγέλη Σκουβαρά. Δύο έργα μόχθου και υπομονής και πέρασαν όλα από τις πλάτες του Βαμβάκου.

Εκτός από την φροντίδα του στον εκδοτικό τομέα και την μέριμνα τακτοποίησης του πολύτιμου Αρχείου και των Συλλογών της Ι.Λ.Ε.Θ., ο Βαμβάκος δραστηριοποιήθηκε και σε άλλους τομείς που αναδείκνυαν την παρουσία της Εταιρείας. Με δική του πρωτοβουλία η Ι.Λ.Ε.Θ. έδωσε το παρόν της σε ιστορικές στιγμές του τόπου. Το 1933 διοργάνωσε στην Αθήνα και σόλες τις θεσσαλικές πόλεις γιορτές και εκδηλώσεις για τα πενήντα χρόνια της Θεσσαλικής Ελευθερίας, κάτι που επανέλαβε με μεγάλη επιτυχία και το 1962 επ’ευκαιρία των 80 χρόνων του ίδιου γεγονότος.

Στην περίοδο πολέμου του ’40-’44 η Εταιρεία με μπροστάρη τον Βαμβάκο μαχόταν στα μετόπισθεν του αγώνα. Φρόντιζε για του Θεσσαλούς τραυματίες, την παροχή πληροφοριών, τη συντήρηση των οικογενειών μαχόμενων ανδρών, αποστολή τροφίμων σε φτωχούς και πεινασμένους και ποικιλότροπη συμμετοχή στον αντιστασιακό αγώνα. Παντού και πάντα η Εταιρεία, μπροστάρης δε ο Σωκράτης Βαμβάκος.

Το Σωκράτη Βαμβάκο τον επισκεπτόμουνα συχνά στο γραφείο του, στα χρόνια πριν το θάνατο του, εκεί στο δεύτερο όροφο του κτιρίου της Τράπεζας Κοσμαδόπουλου, Πεσμαζόγλου και Σοφοκλέους γωνία. Εκεί τον έβρισκα σκυμμένο στα χαρτιά του να σχεδιάζει και να οραματίζεται, να τακτοποιεί την πολύτιμη Βιβλιοθήκη, τα χειρόγραφα και το υπόλοιπο υλικό. Όνειρο του ήταν να αποκτήσει η Εταιρεία δικό της κτήριο στην Αθήνα.Για τον σκοπό αυτό εξασφάλισε το 1935 την κρατική συμπαράσταση, η οποία εκδηλώθηκε με νόμο και καθιέρωσε την υποχρέωση των Δήμων και Κοινοτήτων της Θεσσαλίας να προσφέρουν ετησίως ένα ποσό για τον σκοπό αυτόν. Η επακολουθήσασα δικτατορία και ο επελθών πόλεμος, ματαίωσαν αυτήν την προοπτική.

Τα πρόσωπα στην Εταιρεία έρχοντας και παρέρχοντας. Το ίδιο και για τα Διοικητικά Συμβούλια των οποίων τα μέλη τους, αφού ικανοποιούσαν τις φιλοδοξίες τους και τους αλλότριους σκοπούς τους, όπως γίνεται συνήθως, άφηναν τον Βαμβάκο μοναχό του να τραβάει κουπί. Ξενυχτούσε για να διορθώνει τα τυπογραφικά δοκίμια, να υλοποιεί τις εκδηλώσεις και να σχεδιάζει τις καινούριες. Αυτός και ο Πρόεδρος, αυτός και Γραμματέας, αυτός και Ταμίας. Και πάνω απ’όλα ο άνθρωπος που φρόντιζε να εξασφαλίζει τους οικονομικούς πόρους για τη λειτουργεί και την έκδοση των βιβλίων.

Προσωπικό σημαντικό επίτευγμα του Βαμβάκου υπήρξε η συγγραφή της «Ιστορίας του Αγίου Λαυρεντίου» μέσα από τις πηγές και τα αρχεία. Ήταν το πρώτο εγχείρημα προς την κατεύθυνση συγγραφής ενός ιστορικού δοκιμίου για την γενέτειρα του.

Χαρακτηριστικά είναι τα όσα ο συνεργάτης του και διαπρεπής νομικός Αλέξανδρος Βαμβέτσος, είπε γι’ αυτόν σε κάποια ομιλία του: «Η Εταιρία είναι κατά τα εννέα δέκατα Βαμβάκος. Αυτός είναι η ψυχή της Εταιρίας διότι ζει δια την Εταιρείαν. Αποσπασθείς από τα κύρια αυτού έργα και παραμελήσας την εν αυτής σταδιοδρομία του, αφιέρωσεν ολόκληρον τον εαυτό του εις την Εταιρείαν, ενώ ημείς οι άλλοι διαθέτομεν μόνον ολίγας ώρας σχολής δια το έργον της Εταιρείας, αυτός αμφιβάλω αν, εγειρόμενος της κλίνης του της πρωίαν, σκέπτεται τίποτε άλλο, πλην της Εταιρείας. Αυτός μας θυμίζει τα προς αυτήν καθήκοντα μας, μας κεντρίζει, μας συγκεντρώνει εις κοινήν προσπάθειαν. Και διερωτώμαι: τι θα γίνει όταν μια ημέρα – εύχομαι αρκετά μακρινήν  λείψει η ζωογόνος πνοή του από την Ιστορικήν Λαογραφικήν Εταιρείαν των Θεσσαλών;»

Κάποια στιγμή έφτασε κι αυτή η ώρα. Ο Σωκράτης Βαμβάκος, χωρίς να επιζητήσει τιμές, δόξες και διακρίσεις, εργάστηκε αφιλοκερδώς και με ανιδιοτέλεια για την πολιτιστική προκοπή της Θεσσαλικής γης, κι έτσι πέρασε στην αιωνιότητα το 1972.